روایت ادوارد براون از خاکسپاری حافظ

ادوارد براون، شرق‌شناس و ایران‌شناس نامدار انگلیسی، در کتاب تاریخ ادبیات ایران، روایتی از خاکسپاری حافظ، شاعر بزرگ ایرانی، نقل کرده است. این روایت، که به‌ویژه در میان ایرانیان محبوبیت دارد، از آن جهت اهمیت دارد که نشان‌دهنده جایگاه ویژه حافظ در فرهنگ و تاریخ ایران است.

به‌گفته براون، در روز درگذشت حافظ، گروهی از مردم کوچه و بازار شیراز، به فتوای مفتی شهر، مانع دفن پیکر او در مصلی شهر شدند. این افراد معتقد بودند که حافظ به دلیل شراب‌خواری و بی‌دینی، شایسته دفن در این مکان مقدس نیست.

در مقابل، گروهی از فرهیختگان و اندیشمندان شهر با این کار مخالفت کردند و معتقد بودند که حافظ، به‌رغم سرودن اشعاری در وصف شراب و عشق، شاعری بزرگ و صاحب‌مقام بوده است. این افراد تلاش کردند تا پیکر حافظ را در مصلی دفن کنند، اما با مخالفت شدید گروه اول مواجه شدند.

پس از مدتی بحث و جدل، سرانجام یکی از حاضران پیشنهاد داد که از دیوان حافظ، فال بگیرند و هر چه که آمد، به آن عمل کنند. کتاب دیوان حافظ به دست کودکی داده شد و او غزل زیر را خواند:

عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت / که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت

من اگر نیکم وگر بد تو برو خود را باش / هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت

همه کس طالب یارند چه هشیار و چه مست / همه جا خانه عشق است چه مسجد چه کنشت

همه حاضران از شنیدن این غزل در شگفت ماندند و سرهای خود را به زیر انداختند. در نهایت، پیکر حافظ در مصلی دفن شد و از آن زمان به بعد، او به «لسان‌الغیب» مشهور شد.

روایت براون از خاکسپاری حافظ، علاوه بر اهمیت تاریخی، از نظر فرهنگی نیز حائز اهمیت است. این روایت نشان می‌دهد که حافظ، در عین برخورداری از جایگاهی ویژه در نزد مردم عادی، مورد احترام و تکریم فرهیختگان و اندیشمندان نیز بوده است. این امر، بیانگر آن است که حافظ، شاعری فراگیر بوده است که توانسته است با زبانی ساده و صمیمی، با قلب همه اقشار جامعه ارتباط برقرار کند.

بررسی روایت براون

روایت براون از خاکسپاری حافظ، روایتی جذاب و گیرا است که توانسته است در میان ایرانیان محبوبیت پیدا کند. این روایت، به‌ویژه در میان کسانی که با اشعار حافظ آشنایی دارند، تأثیرگذارتر است.

با این حال، لازم است که این روایت را با دیدی انتقادی بررسی کرد. برخی از مورخان و پژوهشگران، این روایت را به‌عنوان یک افسانه یا داستان تلقی می‌کنند. آنها معتقدند که این روایت، در طول زمان، دچار تحریف شده است و نمی‌توان آن را به‌عنوان یک واقعه تاریخی معتبر پذیرفت.

از سوی دیگر، برخی دیگر از مورخان، این روایت را تا حدی معتبر می‌دانند. آنها معتقدند که این روایت، می‌تواند بازتابی از دیدگاه‌های مردم شیراز در زمان درگذشت حافظ باشد. آنها همچنین معتقدند که این روایت، می‌تواند نشان‌دهنده جایگاه ویژه حافظ در فرهنگ و تاریخ ایران باشد.

در مجموع، روایت براون از خاکسپاری حافظ، روایتی جذاب و گیرا است که می‌تواند درک ما را از حافظ و جایگاه او در فرهنگ و تاریخ ایران، عمیق‌تر کند. با این حال، لازم است که این روایت را با دیدی انتقادی بررسی کرد و از پذیرفتن آن به‌عنوان یک واقعه تاریخی معتبر، خودداری کرد.